බෞද්ධ සංස්කෘතික කාර්යයන්හි ප්‍රයෝජන සහ මූලධර්ම.

පසුගිය දිනවල මම ලියූ ලිපියක් නිසා තමයි මේ ලිපිය ලියන්නට මඟ පෑදුනේ. තව ලිපියකට ඒ ලිපිය දැන් පාර කපලයි තියෙන්නේ. ඒ තමයි කසිනාදී භාවනා ගැනත් ලියන්න වෙනවා. කමක් නැහැ, මගේ මිත්‍රයන්ගේ ඉල්ලීම නිසා කොහොමත් මම ඒ ලිපි ලිවිය යුතුයි.
මේ ලිපියේ අරමුණ බෝධි පූජා වැනි සංස්කෘතිකාංග කොහොමද අපේ ජීවිතේට උදව්වක් කර ගන්නේ කියන එක පැහැදිලි කිරීම, (කොහොමත් මම ආයුර්වේද වෛද්‍යවරයෙක් විදියට කිසිසේත් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ නැහැ, නිවන කියන මහා දරශනය ගැන ඔබත් එක්ක කථා කරන්න. මට ඒකට කිසිම සුදුසුකමක් නැහැ.)

(1) බෞද්ධ සංස්කෘතික කාර්යය
බෞද්ධ සංස්කෘතික කාර්යය යනුවෙන් මෙහිදී අදහස් කරන්නේ,
a. අභිචාර විධි
b. ශාන්ති කර්ම
c. පුද පූජා
d. වත් පිලිවෙත් ආදියයි.
නිදසුන් -
I. සීල සමාදානය
II. ජාතක දේශනා
III. බෝධි පූජා
IV. පරිත්‍රාණ දේශනා
V. පින් අනුමෝදනා
VI. ජීව මතක දාන
VII. ජ්‍යෙතිෂය
VIII. වතාවත්
IX. අපචායනය (වැඩිහිටියන්ට )
X. ධර්ම දේශනා
XI. ධර්ම ශ්‍රවණය
XII. බලු කපුටු දාන
XIII. අභය දාන
XIV. සමාජ සේවා
XV. දහම් පාසල්
XVI. බලි බිලි තොවිල්
XVII. යන්ත්‍ර මන්ත්‍ර
XVIII. සෙත් කවි
XIX. බාර හාර
XX. කෙම් පහන්
XXI. දේව පූජා
 
A. බෝධිපූජා
බෝධි පූජාවක් තුල මනෝචිකිත්සක අංගයන් ඇතුලත් වන අයුරු අවබෝධ කොටගත යුතු වෙයි.
Ø පංචස්කන්ධය පිලිබඳව ප්‍රධාන ලෙසට හිතේ අදහසක් පැවතිය යුතුය.
Ø ඇතිවන ප්‍රශ්න හා ගැටළු ලෝභ, ද්වේශ, මෝහ නිසා වන බැවින් ඒවා පිලිබඳව දත යුතුයි.
Ø ඒවාට ප්‍රතිකාර කලයුතු වන්නේ සීල, සමාධි, ප්‍රඥා යන අංග මගිනි.
Ø එම කර්ම තුනෙන් හැර වෙන කිසිවකින් මානසික කායික රෝග ඇති වන්නේ නැත.
මෙම කරුණු පිලිබඳ පුළුල්ව අවබෝධ කටයුත්තකි. මෙය අප තේරුම් ගන්නේ නිවන් මඟ තුලයි. එයින් පිට පැන සාමාන්‍ය ජීවිතයට එය සම්බන්ධ කොට බැලිය යුතුය. රෝගයක් ඇති වූ කල එය කුමන දෝෂයක් මුල් කොට ඇති වූවක්දැයි දැනගත හැකිවිය යුතුය. එවිට සැබෑ ජීවිතයේදී මේවා යොදා ගතයුතු ආකාරය පිලිබඳ වැටහීමක් ලැබෙනු ඇත. සංස්කෘතිය තුල මේවා ඇති බව බෝධි පූජා, බලු කපුටු දාන ආදිය තුලින් පැහැදිලි වෙයි. එවැන්නකදී පලමුව,
· පිරිසිදු වීම.
කෙනෙකුට කායිකව පිරිසිදු වීම කොතරම් අගනේද විශුද්ධි මග්ගයේදී අභ්‍යන්තරව හා බාහිර වස්තු පිරිසිදු කිරීම ලෙස මෙය අරුත් ගන්වා ඇත. භාවනා කිරීමට යද්දී බාහිර වස්තු ලෙස ඉන්නා ස්ථානය පිරිසිදු කිරීම අවශ්‍යය. බෝධි පූජාවකදීද තමා පලමුව පිරිසිදු වී පරිසරය පිරිසිදු කිරීමද කරනු ලබයි.
· සමාධිය
තමා සමඟ ද්වේශයෙන් සිටිනා කෙනෙකු සමඟ වුවද එවැනි අවස්ථාවකදී සමගි වෙයි. සමාජගත ප්‍රශ්නද ඒ අනුව නිරාකරණය වෙයි.
සිල් සමාදන් වීම් තුලින් සිත් තුල ලෝභ ද්වේශ මෝහාදී චේතනා අඩු වේ.
පින් දීම් ආදියෙන් පරිත්‍යාගී ගුණ වර්ධනය වේ.
උද්ධච්ච කුක්කුච්ච කල නරක සහ හොද ගැන පසුතැවිල්ල මෙවැනි ක්‍රියාකාරකම් මගින් බැහැර වෙයි.

දැන් ඔබට යම් දැනීමක් එන්නට ඇතැයි සිතනවා. එනම් බෝධි පූජාවක කිරීමේ නියම අරමුණ බොහෝ විට අදාල පුද්ගලයා යම් කරදරයක් සිටින විට, රෝගීව සිටින විට ඇතිවන මානසික පසුබෑම නැති කිරීමයි. එවිට "මට ධර්මයේ ආරක්ෂාව තියනවා. එනම් ධර්මය පිලිපදින්නා ධර්මය විසින් ආරක්ෂා කරනවා" කියන සිතුවිල්ල තදින් ඔහුගේ සිතට ඇතුළු වෙනවා. යම් ප්‍රශ්නයක් ජය ගන්න මෙයිට වඩා ඔසුවක්, පිලියමක් තව තියනවද කියලා මම නම් දන්නේ නැහැ. එවිට පුදගලයාගේ සිතේ ඇතිවන ඒ සහනදායී සිතුවිල්ල නිසා එම ප්‍රශ්නය දෙස හරි ලෙස බැලීමේ හැකියාවක් මෙන්ම එය නිසි ලෙස විශ්ලේෂණය කර ගැනීමේ හැකියාවත් ඔහුට ලැබෙනවා.  

B. ජාතක දේශනා
· බුද්ධිමය - බුද්ධිය - අදහස් - අදහස් ජීවිතය සකස් කරයි.
· භාවමය - හදවත - හැඟීම් -ජීවිතය අර්ථවත් වන්නේ හැඟීම් මගිනි.
බුද්ධිමය අදහස් ගණනය කල හැකි අතර යමක් කිරීමෙන් තවත් යමක් වේ යැයි පෙන්විය හැක. භාවමය දේ එසේ ගණනය කල නොහැක. අභිධර්මයේදී කරුණා මුදිතා ආදිය අප්පමඤ්ඤා ගණයට වැටෙන්නේ ඒ නිසාය. වෛරය වැනි සිතුවිලි බුද්ධිමය පදනමකින්,
"ඒ නම් ඒ ඇයිද ? යන ප්‍රශ්නයට"
"ඒ මේ මේ මේ හේතු නිසා යැයි"
ගණනය කොට බැලිය හැක. එබැවින් ඒවා විසදිය හැකි වන්නේද බුද්ධිමය අදහස් මගිනි.
බොහෝ මානසික ගැටළු භාවමය ලෙසම හටගනී. ඒවා බොහෝ සෙයින් සාහිත්‍යය මගින් සංසිඳුවිය හැකිය. මානසික ගැටළු එන්නේ තෘප්තිමත් නොවූ ආශාවන් නිසාය. සාහිත්‍ය කරුවන්, නාට්‍ය මගින්ද තම චරිතයට ගැලපෙන චරිතයක් තෝරා එයින් තෘප්තිමත් වෙයි. එසේ නොවුවහොත් එයින් අසතුටු වෙයි. ජාතක කථාවන් හි ද අවසනට සමෝධානයක් ඇත. එනම් පූර්වාපර සන්ධි ගැලපීමයි. එයින් සතුටක් ඇති වෙයි. අද නූතනයේ පවතින ටෙලි නාට්‍ය තුලින් පුද්ගල සිත පවට නැබුරු වීම වැඩිකර ඇත. සාහිත්‍යයේදී වස්තු බීජය වන්නේ ඉන් දෙන්නාවූ අදහසයි. එහිදී මානව චරිතවල මුහුණ දෙන්නාවූ සිද්ධීන්වලට අදාල කරගෙන ජීවිතයේ වින්දනයන් විදීමට සැලැස්වීම තුලින් එය සංසිදුවයි. එය වන්නේ සාහිත්‍යය මගිනි. එහිදී හැගීම් ශිෂ්ට ලෙස ඉදිරිපත් කිරීම සිදු වේ.
සාහිත්‍යයේදී ස්ථායීතාව හා රස ලෙස කොටස් 2කි. නිදසුනක් ලෙස රතිය ස්ථායීතාව ලෙස ගත් කල්හි එයින් වන්නේ රතිය ඇති කිරීමයි. එනම් ඇලීමයි. එය පුද්ගල ජීවිතයට එතරම් සුභ වූවක් නොවේ. රසය ලෙස ගත් කල්හි සෘංගාර රසය පෙන්විය හැක. එම රති ස්වභාවයම මෙහිදී රසයකට පෙරලා පෙන්වීමක් කරයි. මේ අනුව රතිය අයහපත් වන අතර රසය යහපත් වෙයි. ජාතක කථාවලින්ද හෙලිවන්නේ සැම මිනිසෙකුගේම ජීවිත අත්දැකීම්ය. ඒවා විශ්ලේෂණය කරමින් සිටීමෙන් ප්‍රතිඵලය අඩුවෙයි. එනම් බෙහෙතක් නම් එම බෙහෙත විශ්ලේෂණය කරමින් නොසිට එයි සුවයක් ලැබීමට අපෙක්ෂා කල යුතුයි.
Ø වෛද්‍ය ඩී. ජේ. හරිස්චන්ද්‍ර මහතා ලෝකයේ මෙතෙක් සොයාගෙන නොමැති මානසික රෝග ගනනාවක් ජාතක කථා තුල ඇතුලත් වන බව පවසයි.
Ø අශ්වඝෝෂ හිමියන්ද සාහිත්‍යය ආශ්‍රයෙන් බුදු දහම පැහැදිලි කොට ඇත. එය සාහිත්‍ය නමැති මී පැණියෙන් මිශ්‍රකොට දීමක් වැනිය.
Ø බුදුරදුන්ද ගාථා ආදී ක්‍රම ඒ සදහා භාවිතා කොට ඇත.
Ø සංගීතය දෙස බැලීමේදී ද බෞද්ධ ඒවායේ ස්වර භාණ්ඩ ඇත්තේ නැත. ඇත්තේ තාල භාණ්ඩ නාද කිරීමකි. ස්වර වලින්ද වන්නේ රාග ඇවිස්සීමයි. බෙර ආදී හඬවල් වලින් එවැන්නක් නොවේ.
බොහෝ වූ මානසික රෝග වලට ලෝභය බලපායි. Mumypycation (මළ මිණිය කල් තබා ගැනීම) වෛද්‍ය හරිස්චන්ද්‍ර මහතා පවසන ආකාරයට, අදින්න පුබ්බක ආදී කථා තුලින් එවැනි පුද්ගල චරිත උපහාසයට ලක් කරයි. එහිදී පුද්ගලයා ස්වයං විවේචනයට ලක් වීමෙන්ද වැරැද්ධ නිවැරදි කර ගනී. මෙහිදී වංචක ධර්මයන්ද බෙහෙවින් බලපානු ලබයි. එනම් සිතතුල ඇති භවගත ක්ලේෂයන්ය. එය ඇති බව තමන්ම නොදනී.
ජාතකවල ආ
පෝරිසාද - අදහස - මිනීමස් කන
සෝපාක - බල්ලෝ කන
චරිත තුලින්ද ඒ බව පෙනේ.
Ø පෙර භවයේ වංචක ධර්ම නිසා එවැනි පාපී දෙවලට පෙලබේ. අසාමාන්‍ය චර්යා ඇති වන්නේ එබැවිනි.
Ø අසාමාන්‍ය බිය නිසාද විවිධ අයුරින් හැසිරේ.
Ø කොසොල් රජුගේ සිහින 16 න්ද එරට තිබූ අධාර්මික බව ආදිය පෙනෙන්නට විය. එබැවින් එවැනි ස්වරූප සිහින මගින්ද හදුනා ගන්නට හැකිය.
Ø නැටුම් ගැයුම් මෙන්ම නාට්‍යානුසාරයෙන්ද එවැනි අසාමාන්‍ය චර්යා පෙන්වා එවා නැති කරලීමට මාර්ග පෙන්වා දීම කල හැකිය.
Ø ඒවායෙහිදී යම් යම් ගැටුම් ඇත්වන්නට සලස්වා ඒවා නිරවුල් කර ගන්නා ක්‍රමයද ප්‍රායෝගිකවම පෙනෙන්නට සැලැස්වීම විශෙෂයකි.
මේ අනුව ඉන්දියන් සමාජයේ, බොහොමයක් උපදෙස් දී ඇත්තේ කතන්දර මගින් බව පැහැදිලි වේ.
 
C. පරිත්‍රාණ දේශනාව
මෙය බහුල වශයෙන් භාවිතා වන මනෝ රෝග චිකිත්සාවකි.
පරි + තායති
පරි - සෑම අයුරකින්ම
තායති - ආරක්ෂා කරයි.
Ø පිරුවානා පොත් වහන්සේ
අද බොහෝ දුරට මේ සඳහා පිරුවානා පොත් වහන්සේ තුල ඇති සූත්‍ර භාවිතා කරයි. මෙයට කලින් සිටම ඇතැම් දේශනා ආරක්ෂාව සඳහා භාවිතා කල බව දත හැකිය. නිදසුනක් ලෙස රතන සූත්‍රය. මෙය පොතක් ලෙස සකස් වූයේ පසු කාලීනවය. මෙහි එන ඇතැම් සූත්‍ර ආශීර්වාද පතා දේශිත ඒවා නොවේ. එබැවින් පිරුවානා පොත් වහන්සේ ආශීර්වාද ලෙසම සකස් කල එකක්ම යැයි කිව නොහැක. එසේ එන සූත්‍ර අතර
Ø ධම්ම චක්ක පවත්තන සූත්‍රය
Ø වසල සූත්‍රය
Ø කාසී භාරද්වාජ සූත්‍රය
ආශීර්වාද සූත්‍ර ලෙස,
Ø සූරිය පරිත්ත සූත්‍රය
Ø චන්ද පරිත්ත සූත්‍රය
Ø රතන පරිත්ත සූත්‍රය
Ø ආටානාටිය පරිත්ත සූත්‍රය
Ø බොජ්ජංඟ සූත්‍රය
පිරිත් පොත පිළිබඳව සඳහන් කිරීමේදී මෙය සාමනේරයන් වහන්සේලාට බණ දහම් ඉගෙනීමට අත් පොතක් ලෙස මුල් කාලයේදී යොදා ගන්නට ඇතැයි ද අනුමාන කල හැක. එහි, දෙතිස් කුණුප කොටස් ගැනද, සිවු ප්‍රත්‍යාවේක්ෂාවන්ද, ආදී ධර්ම කොටස් දැක්වීම එයට නිදසුන්ය. ඒවා නිතර භික්ෂූන්ගේ භාවිතයට අවශ්‍ය ලෙස සකස් වූ කරුණුය. සමහර අටුවා වලද මේවා පිලිබඳ කරුණු සඳහන් තැන්වලදී භික්ෂූන් නිතර සිහි කටයුතු කරුණු ලෙස දක්වා ඇත.
මහා සමය සූත්‍රයේ දෙවිවරුන්ගේ නම් ගොත් රැසක් සඳහන් වේ.
මහාවනයේ බුදු රජානන් වහන්සේ සිටින විට, දෙවිවරුන් උන්වහන්සේ ලඟට යත්දී ඔවුන්ව භික්ෂූන්ට හදුන්වා දීමක් සිදු කරයි. එය භික්ෂූන් වහන්සේ මුල් කොට ගෙන සිදු කල ප්‍රායෝගික වැඩ මුළුවක් හා සමානය. (ආටානාටිය ) සතර වරම් ඩෙවිවරු බුදු රජානන්වහන්සේට හෝ භික්ෂූන්ට යක්ෂයින්ගෙන් කරදරය්ක් වෙයි නම් ප්‍රධාන අයට දන්වන මෙන් සූත්‍රයේ සඳහන් කරයි. මෙලෙස කී කල බුදු රජානන වහන්සේද එය අනුමත කොට ඇත. මුල් කාලීනව සාමනේරවරුන්ට පුරුදු කිරීමට යෙදුනකි.
අනුගමනය මුල් කොට ගත් එකක් නිසා බුදු දහමේ පිරිත් කියන්නට මත්තෙන් ධම්මස්සවන කාලෝ යැයි කියනු ලබයි.
 
පිරිතේ ආශීර්වාද ක්‍රම.
I. ත්‍රිවිධ රත්නයේ ගුණ සිහිකර ආශීර්වාද කිරීම.
නිදසුන් -
“ඉදම්පි බුද්දේ/ධම්මේ/සංඝේ, රතනං පණීතං”
ඉතා පැහැදිලිව ධජග්ග පිරිතේ සඳහන් වෙයි. එය සත්‍ය කරුණක් වීමට හේතුව ලෙස දක්වා ඇත්තේ, දේවාසුර යුද්ධයේදී දෙවියන්ට ශක්‍ර දේවේන්ද්‍රයා විසින්, බයක් ඇති වූ විට ප්‍රජාපතී, ඊසාන, වරුණාදී දෙවියන්ගේ කොඩියේ අඟ බලන ලෙස උපදෙස් දෙයි. එවිට එම බිය පහව යන බවද දක්වයි. එහෙත් බුදුන් වහන්සේ එය එසේ නොවන බව දක්වයි. එයට හේතුව දෙවියන් තුල රාග, ද්වේශ, මෝහ ආදී කෙලෙස් ඇති බව යැයි ප්‍රකාශ කරයි.
එයට බුදුන් වහන්සේ බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ ආදී ගුණ සිහිපත් කරන ලෙසයි. එයට හේතුව නම් එම උතුමන් වීතරාගි, වීතදෝෂ, වීතමෝහ වන බවයි. එබැවින් එම ගුණ වලට විරුද්ධ වීමට ලොව කිසිවකුට නොහැකි බවද දක්වයි.
"යං කිංචි වා ඉධවා......."
එහෙයි සතෙකුට වුවද ස්වභාව ධර්මයට වුවද එම සත්‍ය හේතුවන බව දැක්වේ.
II. තමන්ගේ චරිතය මුල් කරගෙන කරන ආශීර්වාද
තමා විසින් දිගු කාලීනව රකිනු ලබන ප්‍රතිපත්තියක් ගැන සලකා කරනු ලබන ආශීර්වාද කිරීම.
a) නිදසුන අංගුලිමාල මහ රහතන් වහන්සේ.
"යතෝහ්ං භගිනි අරියාය.........."
ලෙසින් මම ආර්ය ජාතියේ උපන් තැන සිට කිසිදු ප්‍රාණඝාතයක් නොකලෙමි. ඒ බලෙන් ගර්භනීව සිටින නැගණියට සෙතක් වේවායි ප්‍රාර්ථනා කරයි. පැවිද්ද ලත් දිනේ සිට පුරාගෙන සත්‍ය ධර්මය එහිදී මුල් තැනට ගෙන ආශීර්වාද කරයි. එබැවින් යමකු ඉසින් යම් ප්‍රතිපත්තියක් ඉතා හොදින් පුරයි නම් එය ප්‍රයෝජනයට ගෙන යම් අධිෂ්ඨානයක් සිදු කල හැකිය.
b) තවද වට්ටක පිරිතේදී වනයේ ලැව් ගින්නකට හසුව අතරමංව සිටිනා වටු පැටවකුට සිදුවන කරදරයකදී ඒ වටු පැටවාගේ අසරණකම ගැන පවසා කියන සත්‍ය කථාව ඇසූ දෙවියන් විසින් ඒ පැටවාගේ දිවිය බේරා දෙන සිදු වීමකි.
පියාපත් තිබුනද ඉගිලෙන්නටනොහැක
දෙපා තිබුනද ඇවිදගන්නට නොහැක
c) මහා මංගල සූත්‍රයේ එන
මාතා පීතු උපට්ටාණං - අනවජ්ජානි කම්මාණී
ආදී පද වලින් කියන්නේ මංගල කරුණු ලෙස මේවා සෑම අයෙකු තුලම තිබිය යුතු බවයි. එබැවින් එම සූත්‍රයෙන් ගුණ ලැබීමට නම් ඒ ගුණ තමා තුල පුරුදු පුහුණු කල යුතුය. ඒ අනුව මේවායේ ආචාරාත්මක පදනම පැහැදිලි වෙයි. පිරිතක් ලෙස මෙය කියන්නා තුලද ඒ ගුණ තිබිය යුතුයි. එසේ නොමැති නම් ඒ පිරිත් භාවිතා කරන්නටද කිසිවකුට අයිතියක් නැත. තමා යම් ගුණයක් වර්ධනය කරනවා නම් ඒ පුද්ගලයා තුල යම් ශක්තියක්ද වර්ධනය වෙයි. පෙර වෛද්‍යවරුන් තුල අත් ගුණය පිහිටියේද එබැවිනි. උන් වහන්සේද යම් ප්‍රශ්නයක් ආ විට දින 7ක් වැනි කාලයක් නැවතී සිට ඇත. බොරුවක් නම් එය පවතින්නේ ද දින 7 වැනි කෙටි කාලයක් තුල පමණක් බැවිනි.
පිරිතක් කීමේදී පෙර සූදානම් වීම නොහොත් පේවීම.
පිරිතකදී,
Ø යථාර්ථවාදී බව
Ø ශබ්ද රසය, යන කාරණා තිබිය යුතුය.
යථාර්ථවාදී බව
බුදුන් වහන්සේ ශබ්ද කිරීම හෙවත් වචන පිට කිරීම සිතා මතා කල යුත්තක් බව පවසා ඇත. යමක් සිතා මතා කථා කල යුතුය. නූතනයට ගැලපෙන ලෙස නම් පිරිත් කීමේදී සෑම සූත්‍රයකට කලින්ම එම සූත්‍රය ගැන විස්තරයක් කිරීම කල යුතුය. ඇදීම වැඩි වූ විට රාග ඇවිස්සන ගීත බවට පත් විය හැකිය. එම ගීත වල ඇත්තේ ස්වර භාවිතයයි. එහෙත් බෞද්ධ සම්ප්‍රදාය තුල කථා කෙරෙන්නේ තාල ගැනය. වාදනයට ගන්නේද තාල භාන්ඩයන්ය. පිරිත් සූත්‍රවලද තාල මඟින් මිනිසා තැන්පත් වේ.

ශබ්ද රසය
ධර්මය දේශනා කරන විට යම් දුරකට ඇසෙන ලෙස දේශනා කල යුතු බව කියැවේ. තවද ඒවායේ අදහස් දැනගෙන කියන්නේ නම් වඩාත් යෝග්‍යය. මානසික ප්‍රශ්න ඇති අයට ද සූත්‍ර ධර්ම වල ඇති කරුණු ගෙන හර පෑමෙන් ඒවාට පිළියම් තමා විසින්ම යොදා ගැනීමට එහිදී හැකියාව ලැබේ. තවද ජාතක කථා මාධ්‍යයෙන් ද මෙයම සිදු වෙයි. පිරිත් සච්ඡායනයේදී වචන උච්චාරනය , මෙන්ම වචන නැවැත් වීමේදීද, යතිය, ඡන්දස බලා ඒවා නිසි තැන්වලදී සිදු කල යුතුයි.
උපදෙශනයේදී සංවේදීතාව උපයෝගී කර ගැනීම
Ø ජීවිතයක සංවේදී පැත්ත
Ø බුද්ධිමය පැත්ත ලෙස කොටස් දෙකක් ඇත.
බුද්ධිමය අංශයට ගැනෙන්නේ ආර්ථික ආදී ප්‍රශ්න හමුවේ පුද්ගලයා ඒවාට ක්‍රියා කරන ආකාරයයි. වෛරය ආදරය ආදිය මුල්වූ ප්‍රශ්න අදාල වන්නේ සංවේදීතාවය දියුණු වීමයි. එවැන්නකදී පුද්ගලයාට ඒවා විසදා ගැනීමට ඉවහල් වන්නේ සංවේදීතාවය දියුණු වීමයි. එවැන්නකදී බුද්ධියෙන් උපදෙස් දෙන්නට යාමෙන් තර්ක කිරීමටද සිදු වේ.
නිදසුනක් ලෙස අනාථ වූ දෙමාපියන් නොමැති දරුවන්ගේ ස්වරූපය දැකීමෙන් සිත වෙනස් වන්නාක් මෙනි. සංවේදීතාවය අවශ්‍ය වූවන් හට උපදේශනය කරන්නට යාමෙන් තත්වය අවුල් විය හැක. ඒවාට සංස්කෘතියට අනුව හැඩ ගැසී මෙන් හා සංවේදීව බැලීම තුලින් ඒවා නිරාකරනය කරගත හැකිවේ.

D. පින්කම් මනෝ චිකිත්සාවක් ලෙස කෙසේ වැදගත් වේද ?
දස පුඤ්ඤ කිරිය වත්ථු
දාන
සීල 1
භාවනා
 
පත්ති
පත්තානුමෝදනා 2
වෙය්‍යාවච්ච
අපචායන
 
දෙසනා
සුති 3
දිට්ඨිජු
 
වත්ථු ලෙස දැක්වෙන්නේ පින් කිරීමට උපකාර කර ගත හැකි කරුණු 10කි. එසේ නොමැති නම් පින්කම් වර්ග 10 නොවේ. පින්කම නම් එකකි. /පු - පිරිසිදු කරනවා යනුයි.
නරක ඉවත් කරගෙන හොඳ ඉතිරි කරගෙන සිත පිරිසිදු කරන්නේ පිනයි. මෙහි කරුණු 10ක් එන්නේ එම කරුණු 10ම කලයුතු බැවිනි. එකක් පමණක් සිදු කලාට පින අංග සම්පූර්ණ නොවේ. ඒ සඳහා සියල්ලම කල යුතුයි. එම පින්කම් කොටස් ලෙස ගෙන විශ්ලෙශනාත්මකව බැලීම ඉතා ප්‍රයෝජනවත් වේ. පින යනු කුසලය නොවේ. දළ වශයෙන් අභිධර්මයෙහි මෙය දශ පුණ්‍ය ක්‍රියා ලෙස දැක් වේ. මේවා සමාජ ජීවිතයේදී ක්‍රියාවට නැගිය හැකි දේවල්ය. ඒවා කෙරෙන්නේ නැවත යමක් බලාපොරොත්තුවෙන්ය. සංසාරික දිවියේ අවසන් ඉලක්කය නිවනය. එම නිවනට යන ගමනේ පාරිශුද්ධියක් ඇතිවීම විය යුතුය. එම පාරිශුද්ධිය මෙම පුණ්‍ය කර්ම තුලින් ඇතිවේ.
Ø දාන - භෝග සම්පත් ලැබීමට දන් දීම පුරුදු කිරීමයි. එය ලෞකික අපෙක්ෂාවකි.
Ø සීල - සග්ග හොඳ ඉපදීමක් බලාපොරොත්තුවෙන් කරන්නකි.
Ø භාවනා - නිබ්බාණ - නිවන් අවබෝධයට අවශ්‍ය වන්නකි.
 
"ඌණො හුත්වා ජහන්ති දෙහං"
සෑම අයෙකුටම කුමක් හෝ බලාපොරොත්තුවක් ඇතිව මැරෙයි. බෞද්ධ සමාජයේ පන්ති අරගලයක් නොවිය යුතුයි. ඉහළ සැප විදින්නවුන් සිටින්නේ පින් කල නිසාවෙනි. එබැවින් සම අයිතීන් වෙනුවෙන් අරගල කිරීමේ තේරුමක් නැති බව මේ අනුව වැටහෙයි.
දස පින් කිරිය වත් අතර
Ø පත්ති - පින් කිරීම/
පත්තානුමෝදනා - අනුන් කරන පින් අනුමෝදන් වීම
Ø ව්‍යෙවච්ච - වැඩිහිටියන්ට වතාවත් කිරීම
Ø අපචායන - ගරු කල යුත්තන්, පිදිය යුත්තන් පිදීම
යන කරුණු තුන සලකා බැලීමේදී මේ තුලින් සමාජ සාමග්‍රිය ඇති වේ.
සබ්බේ සත්තා, භූතා, සත්තා, - යනු දෙවියන්ට පින් අනුමෝදන් කිරීමෙදී සිතවත් නැති පිරිසකට පින් අනුමෝදන් කිරීමටයි.
පින් අනුමෝදන් වීම - අනුන්ගේ පින් අනුමෝදන් වීම යනු අන් අයගේ වැඩ අගය කිරීමයි. එයි මානසික සෞක්‍ය තත්වය දියුණු වේ. ඕනෑම අයෙකුගේ කැප වීමෙන් වැඩ කිරීම අගය කල යුතුයි. එහිදී දෙපාර්ශ්වයම සතුටු වෙයි. අන් අය කරන සියළුම හොඳ දෙවල් හිදීම සතුටු වීම මෙයින් ඇඟවෙයි.
නිදසුන -:
ආනන්ද හිමියන් දුකින් සිටින විට බුදුහිමියන් විසින් ආනන්දය, ඔබ බොහෝ පින් කල කෙනෙකි, යි. අගය කල සේක.
පත්තානුමෝදනා -: පින් අනුමෝදන් වීම. අන් අයගේ පින් ඉල්ලා අනුමෝදන් වීමකි.
ව්‍යෛවච්ච -: අන්‍යෝන්‍ය ගරු කිරීමෙන් සිටීම. මෙයින් කියැවෙන්නේ ගුණයෙන් උසස් අයට සැලකීමය. මෙවැනි අයට ගරු කිරීම උපදෙස් ගැනීම සප්ත අපරිහානී ධර්ම වලද එන කරුණකි. (වතාවත් කිරීම )
අපචායන -: ගුණවතුන් පිදීමයි. මේ කරුණු තුලින් සමාජයේ සංවර්ධනයක් වනවා සේම පිනක්ද සැලසෙනවා ඇත.
ඉහත දක්වන ලද කරුණු කිහිපය දෙස බැලීමේදී ඒ මගින් බොහෝ දුරට සමාජ සංවර්ධනයක් අපේක්ෂිත බව පෙනේ.
දෙසනා - ධර්මය දෙශනා කිරීම.
සුති - ධර්මය ඇසීම.
දිට්ටිජු - ඒ ඇසූ ධර්මයට අනුව දෘෂ්ටිය යහපත් කර ගැනීම.
පොදුවේ මෙම අවසන් කරුණු 3න් පැහැදිලි වන්නේ නම් නිවැරදි දෘෂ්ටියක් අවශ්‍ය බවයි. ඉහත සමාජ සාරධර්ම සංවර්ධනට යහපත් සන්නිවේදනයක් අවශ්‍ය වනවා මෙනම ඒවා ලබා ගැනීමද ක්‍රියාවට නැගීමද අවශ්‍ය වේ. ඒ අනුව බුදිමය අගය වැඩි කිරීමට ද ඒවා හේතු පාදක වේ. මේ කරුණු සියල්ල තුලින්ම පොදුවේ අපේක්ෂා කෙරෙනුයේ යහපත් වූ සංසාර ගමන් මගක්, හොඳ සමාජ සංවිධානයන්ද, බුද්ධිමය අගයන්ද වැඩි දියුණු කිරීමකි. මෙම කරුණු වලින් කියැවෙන ප්‍රධානම අදහස ලෙස ගත හොත් මිනිසුන්ගේ හිත් සංතෝෂයෙන් තැබීම මූලික වන බව පෙනේ.
 ආකඛෙඛ්‍යය සූත්‍රය (මජ්ජිම නිකාය )
මෙයින් අදහස් කෙරෙන්නේ "කැමති නම්" යන අදහසයි. එය අනියතාර්ථයේ අසම්භාව්‍ය ක්‍රියාවකි. ඔබ කැමති නම් නිරෝගී වන්නට සිතා ශීල, භාවනාදිය, කරන්න. සිල් රැක ජනප්‍රිය වන්නට සිතන්නේ නම් එය කරන්න. කෙනෙකු ජනප්‍රිය වන්නට බොරු ආදී පස් පව් ආදිය කරනවාට වැඩියෙන් එය ඉතාමත් වටී. එය මාර්ගය තේරුම් ගැනීමට ඉතාමත් හොද ක්‍රියාවකි. තේරුම් ගත් පසු නිවනට යයි. එතෙක් මේවා කරයි.
ආර්ථික ප්‍රශ්න විසදීමට සිතා කෙනෙක් සිල් ආරක්ෂා කරයි නම් එය යහපත් වේ. බුදු දහමේ දක්වන කරුණු අනුව එයින් දියුණුවක් ඇතිවන බව පෙනේ. එමගින් බෞද්ධ සංස්කෘතිය අර්ථවත් කරයි. සමාජය සුවපත් කරන්නේද මෙවැනි පින් කම් වලිනි. විමානවත්ථු, පෙතවත්ථු පින් පව් කලවුන්ට ලැබී ඇති ඵලයන් හා ආදීනව දක්වා ඇත. ඒ අනුව පුණ්‍ය ඵලය සැපදායක වන අතර පවේ ආදීනව දුක්ඛදායකද වන බව තහවුරු වෙයි.
ජිව මතක දාන
කෙනෙකු ජීවත්ව සිටියදීම පින් අනුමෝදන් වීමට කරන පින්කමකි. මෙයද මානසික රෝගියෙකුගෙන් ඇරබෙන්නට ඇතැයිද විශ්වාස කල හැක.
වතාවත් අතීතයේදී පවා ස්ථාන වලට ගරු කිරීමක් තිබෙන්නට ඇත. බුද්ධ කාලයේ සුජාතාව විසින් දරුවකු ලැබෙන්නට යැයි සිතා වනස්පති වෘක්ෂ පූජාවක් කලාය. මල් නොමැතිව ඵල හට ගන්නා වෘක්ෂයන්ට පූජාවක් කල විට දරු ඵල හට ගන්නා බවට විශ්වාසයක් මිනිසා තුල තිබූ බවට සාක්ෂි මින් ලැබේ.
සමාජ සේවා
ඉහත කරුණටම අයත් වේ.
යන්ත්‍ර මන්ත්‍ර
නිතර කීම යන අදහසයි. ජප කිරීම යනුද එයයි.
ජපතෝ නාස්ති පාතකම්
එකම දෙ නිතර නිතර භාවිතා කිරීම තුලින් කරදර අඩුවන් බව මින් කියවේ. නිතර නිතර කියන විට එයට හැඩ ගැසේ.
යමක් බහුලව කියයි නම් සිත එයට හැඩ ගැසේ. නැමෙයි. කරණීය මෙත්ත සූත්‍රය තුලද එම අංග ක්‍රියාත්මක කලයුතුයි කියා ආරම්භ කර ඇත. සීවලී පිරිතද මන්ත්‍රයක් ලෙස සකස් වී ඇත්තේ ඒවාසජ්ජායනා කරන විට ඒ අනුව ජීවත් වන්නට උත්සාහ ගනී. බිලිපූජා පළමුවෙන් තිබූ නමුදු පසුව සමාජයශුද්ධ වූවෙන් ඒ වෙනුවට "පිෂ්ට පසු යාගය" ලෙසින් පිටි වලින් එම සතුන් සාදා එම යාගයන් කිරීම සිදු කොට ඇත. මේවා බුදු දහමේ නොමැත. ඒ වෙනුවට වෙනත් අර්ථ කථන දීමක් බුදු දහමේ සිදු කොට ඇත.
 
E. ධර්‍ම දේශනාව මනෝ චිකිත්සක ක්‍රමයක් ලෙස වැදගත් වන අයුරු.
ථෙරවාද රටවල් අතර වැඩියෙන්ම බුරුමය හා ලක්දිව දක්නට ඇත.අනෙක් රටවල ඇතේ මේ වෙනුවට පිරිත් දේශනාය. ඉතා වටිනා මනෝ චිකිත්සක ක්‍රමයක් ලෙස සැලකිය හැක.
දීඝ නිකායේ කේවඩ්ඩ සූත්‍රයේ ප්‍රාතිහාර්‍යය තුනක් ගැන සදහන් වේ.
1. ඉද්ධි ප්‍රාතිහාර්‍යය (ගන්ධාරී)ගන්ධාරී විද්‍යාව දන්නාවුනට කල හැකිය.
විතක්ක විප්ඵාර සෑද ගැඹුරින් යමක් ගැන සිතන විට ඒ ගැන අන් අයටද දැනෙයි. විප්ඵාර යනු එයින් ශබ්දයක් පිටවීමයි.
2. ආදේසනා ප්‍රාතිහාර්‍යය (හික්මීම, / මණිකා)
3. අනුසාසනා ප්‍රාතිහාර්‍යය
මින් පලමු හා දෙවනි කරුණු ගැන බුදු දහමේ එතරම් සැලකිල්ලක් දක්වා නැත. එනම් බොහෝ දෙනෙකුට කල හැකි වූ බැවිනි.බුදුන් වහන්සේද නොකර බැරි තැන් වලදී පමණක් මේවා කල බව සඳහන් වේ.
නිදසුන් - මරණයට පත් වූවන් උපන් තැන් පැවසීම.
මහා පරිනිර්වාන සූත්‍රය
බුදු දහමෙහිදී අනුසාසනය අනුමත කර ඇත. එය අද අදහස් කරන උපදේශනය නොවේ.
iy;sl ;snQ mukska WmfoaYkh l, yels fkdfõ එය අවම සුදුසුකම පමණි.
 
අනුසාසනයේදී.....
· අනුන්ගේ දෙට ඇහුම් කන් දීම ඉතා අවශ්‍යය.
· "ආවිකතානිස්ස ඵාසු හොති" හිතේ තබාගෙන නොසිට ප්‍රකාශ කිරීම. ඉන් පහසුවක් ලැබේ.
· බුදු සමයේ උපදේශනයට සමාන කමක් දක්වන්නේ ආපත්ති දේශනාය. ( තව කෙනෙකුට කියා නිදහස් වීම. )
· තම වැරදි අන්‍යයන්ට පැවසීම. අරුණ නැගෙන්නට පලමු කල යුතුය. දින ගනනින් පසු නිකල යුතුය.
· උපදෙසනයටත් එහා ගිය උසස් බවකින් සැකසී ඇත.

උපදෙශකයා
1 උපදේශකයා තුලද වැරදි තිබිය හැක.
2 උපදෙශනය සමාජයේ, පවුලේ, සාමකාමී බව එකමුතුව ආදියට හේතු වේ.
3 ගැටළු වලට විසදුම් පමණක් ලබා ගැනීමට යොදා ගනියි.

අනුශාසකයා
1 අනුශාසනයේදී එසේ නොවේ. එසේ වැරදි තිබිය හැකි නොවේ.
2 අනුශාසනය ඉන් එහාට ගිය එකකි.
3 උසස් ගුණධර්ම වර්ධනය වේ.

"පළමුව තමන් මඩෙන් ගොඩවිත්, පසුව අන් අයද ගොඩගත යුතුය."
අනුශාසන - ශාස්/ උපදෙස් දීමේ ධාතුවයි.කෙනෙකුගේ දියුණුවට උපදෙස් දීම.
අනු - අසන්නාට ගැලපෙන්නා වූ ලෙසට මුලින් එය කල යුතුය.
බුදු පසේ බුදු මහ රහත් ආදීන්ට අන් අයගේ මනස ගැන දත හැකිය. නමුත් සාමාන්‍ය අයට එසේ නොමැත. එබැවින් එවන් උතුමන්ගේ චරිත විශ්ලේශනය මඟින් ඒ පිළිබඳව හැදෑරීම කල යුතුයි.අභිධර්මයේ පුග්ගල පඤ්ඤප්ති ප්‍රකරණයේ එම චරිත විග්‍රහය පුළුල් ලෙස දැක්වේ.
ශ්‍රද්ධා, බුද්ධි, විතර්ක/ රාග, ද්වේශ, මෝහ
රාග, ද්වේෂ, මෝහ යනු අයහපතට සිත යොමු වූ කල ක්‍රියාත්මක වන අයුරුය.
සද්ධා, බුද්ධි, විතක්ක යනු යහපතට සිත යොමු වූ කල ක්‍රියාත්මක වන අයුරුය.
ශ්‍රද්ධාවේ පදනම රාගයයි.
බුද්ධියේ පදනම ද්වේශයයි.
විතර්කයේ පදනම මෝහ සිතද වේ.
බුද්ධියේ පදනම ද්වේෂයයි. - එවන් පුද්ගලයා අන් අයගේ දැනුම විවේචනය කරමින් අළුත් දෙයක් වෙනුවෙන් අධ්‍යාපනය කරයි.
මෙම චරිත විග්‍රහයන්ගේ දැනීම උපදේශනයේදී අනිවාර්‍යයයි.
බුදු දහමේ එන සිවි පිළිසිඹියාවන්ද ප්‍රධාන අංග කීපයකි.
i. අත්ථ පටිසම්බිදා
ii. ධම්ම පටිසම්බිදා මෙම කරුණු මගින් පැහැදිලි වන්නේද සංනිවේදනය පිළිබඳ ඥාණයන් ගැනයි.
iii. නිරුක්ති පටිසම්බිදා
iv. පටිභාන පටිසම්බිදා
අත්ථ පටිසම්බිභිදා - ඵලය පිළිබඳ දැනුමයි.
ධම්ම පටිසම්භිදා - හේතු පිළිබඳ දැනුමයි.
මේ කරුණු දෙකෙන්ම ලෝකය පිළිබඳ නිවැරදි අවබෝධයක් ලැබේ. ලෝකයේ ඕනෑම කෙනෙකුට මේ දැනුම තිබිය හැකිය. එහෙත් එහි සීමාවන් (ප්‍රමාණාත්මක බවක් ) තිබිය හැක. පසේ බුදුන් වහන්සේටද මේ දැනීම ඇත.
"යෝ බුද්ධං පස්සති සො ධම්මං පස්සති
යො පටිච්චසමුප්පාදං පස්සති සො ධම්මං පස්සති."
නිරුක්ති පටිසම්භිදා - දැනගත් දැනුම ප්‍රකාශ කිරීමේ හැකියාව. බුදුන් වහන්සේ සත්තා දේව මනුස්සානං කීවේ මෙම හැකියාව ඇති අයටයි.
"ඒක සත වොහාරික කුසලෝ
සියළු භාෂා දැනීම සංනිවේදනය පසසුවකි. බුදු සමය මෙතරම් ජනප්‍රිය වූයේද විවිධ භාෂාවන්ගෙන් දෙසූ නිසාය.
 
පටිභාන පටිසම්භිදා
මිනිසුන් තේරුම් ගන්නේ කෙලෙසදැයි දැන ගැනීම.සංගායනාවන්ට මෙවැනි සිව් පිළිසිබියාපත් රහතුන් පමණක් ගත්තේ ඔවුන්ට සංනිවේදනය පිළිබඳ හැකියාවක් තිබූ බැවිනි.
අනුපුබ්බී කථා - අනුපිලිවෙල කථාව.
සාමුක්කංසික දේසනා - උසස් දේශනාව
පළමුවැන්න කථාව ලෙසද, දෙවැන්න දේශනාව ලෙසද දැක්වෙන්නේ සංනිවේදනයේදී මේ කරුණු දෙකම අවශ්‍යය කරන බැවිනි.
ධර්මය දේශනා කරන විට කථාවද දේශනාවද තිබිය යුතුය. දාන කථා සීල කථා ආදී වශයෙන් ඒවා සදහන් කරයි.
සාමුක්කංසී යනු උසා චතුරාර්ය සත්‍ය දේශනාවයි. ඊට සුදුසු මානසිකත්වයක් ගොඩනැංවීම සඳහා අනුපිළිවෙල කථාවක් පැවැත්වීම.
අනුපුබ්භී කථා
දාන කථා
සීල කථා
සග්ග කථා
 
"කාමානං ආදීනවං ඕකාරං සංකෙලෙසං නෙක්ඛමෛ ආනිසංසො
 
දාන කථා - පරිත්‍යාගයේ වටිනාකම
සීල කථා - ආචාර ධර්මයේ ඇති වැදගත්කම
සග්ග කථා - පින් කල විට ප්‍රතිඵල ලැබීම, දිව්‍ය ලෝක සැප
කාමානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං - කාමයන්ගේ ආදීනව හාඒවායේ ඇති ලාමක බව , සිත කලකිරවන බව
නෙක්ඛ්මෛම ආනිසංසා - එම කාමයන්ගේ වෙන්වූ විට ලැබෙන ආනිසංස
මෙම කරුණු දෙස බැලීමේදී බොහෝ විට පෙනෙන්නේ ප්‍රථමයෙන්ම දානාදී අරමුණු මගින් සිත ඉහළ මට්ටමට ගෙන ඒමත් ඉන් බැහැර වීමෙන් වෙන දෝෂයත් පෙන්නාදීමයි. ඒ අණුව චතුරාර්‍යය සත්‍ය දේශනාවට පසුබිමක් සකස් කිරීමද සිදු කරයි. මෙය සංනිවේදනයේ ඇති න්‍යයකි.දේශනාව යනු ප්‍රාතිහාරයකි. එයට කලින් සිත හැදීම කල යුතුය. මේ අනුපිළිවෙල කථාවෙන් ප්‍රතිඵලයක් තිබිය යුතුය. එය ඕනෑම අයෙකුට සමානය.
 
"යදා තෙ භගවා අඤ්ඤසි"
· කලල චිත්ත - සුදුසු යන අදහසයි. සිත සුදුසුය. එකක් බවට පත් කිරීම ඉන් කියයි.
· මුදු චිත්ත - නම්‍යශීලී සිතක් ඇති කල යුතුය.
· විනීවරණ චිත්ත - නීවරණ වලින් දුරු වූ සිතක් බවට පත් කල යුතුය. ඕනෑම කෙනෙකුට අදාල වන්නකි. අරමුණක් සිතන විට ථීනමිද්ධය නැතිව යයි.
· උදග්ග චිත්ත - සිත ඉහලට යාමට සැලැස්වීම.
· පහට්ඨ චිත්ත - සතුටු කරන්න. ඉලක්කය පිළිබඳව සතුටු කිරීම.
· ආනෙඤාපතක චිත්ත - නොසෙල්වෙන සිතක් ඇති කල යුතුය.
· කමමනීය චිත්ත - අකර්මණ්‍ය නොවන ක්‍රියාශීලී සිතක් ඇති කල යුතුය.
මෙම මනෝ චිකිත්සාවේදී තමාගේ අරමුණ ඉදිරියේ තබාගෙන එහි ප්‍රතිඵලය නිතර මෙනෙහි කරමින් කථා කල ‍යුතුය. බුදුන් වහන්සේ දේශනාවේදී "සමෝධානය" ලෙසින් කළ කී දේවල්වලට අනුව අවසානයක් තිබිය යුතුය. එනම් එකම ඉලක්කයක් තිබිය යුතුය. කරුණු රැසක් තිබුනද එයින් අවබෝධයක් නොලැබේ. එය එක්කොට සමෝධානය කිරීමෙන් නිවැරදි අවබෝධයක් ලැබේ. ඥාණවන්තයා යනු නොකියූ දේ කියන්නායි. මෙම ලක්ෂණය නැණවත් බවේ ලක්ෂණයකි.

දේශනා විලාසය.
දේශනා කිරීම අද සංනිවේදන විෂයක් ලෙස දියුණු කොට ඇත. අංග චලනය යන්න අනිවාර්‍යය දෙයක් නොවේ. ප්‍රකාශ කරන වචනය ප්‍රධාන වේ. වසර 2600 පමණ පැරනි බුදු දහම සාර්ථකව සංනිවේදන වී ඇති බව පෙනේ. එය දැනුදු තව තවත් ඉදිරියට යමින් පවතී. උපදේශනයේදී ද වචන සමූහයක් අවශ්‍ය නොවේ. එනිසා උපදේශනයේදී එතරම් ස්ථිර කිරීම අවශ්‍ය නොවේ.
බුදු දහමේ දෙශනා කිරීම නම් වූ කාර්‍යය නිවැරදිව පිහිටන්නේ කරුණු සතරක් සම්පූර්ණ වූ විටය.
අත්ථ පටිසම්භිදා - අත්ථ (ඵලය ) පිළිබඳ දැනීම
ධම්ම පටිසම්භිදා - හේතුව පිළිබඳ දැනීමය. එනම් දෙශකයාසතු විය යුතු ලක්ෂණයකි. කෙනෙකුට යමක් පිළිබඳව කථා කරද්දී ඔවුනගේ අවශ්‍යතාවය හදුනා ගත යුතුය.
නිරුක්ති පටිසම්භිදා - ඉහත දැනුම ප්‍රකාශ කිරීමේ හැකියාවයි.
පටිභාන පටිසම්භිදා - අසන්නා තේරුම් ගන්නේ කෙලෙසදැයි තේරුම් ගැනීමයි.
එකල මෙම තත්වයන් ලැබූ ගිහිව වාසය කලවුන් පවා සිටි බව පෙනේ. චිත්ත ගෘහපති, ඛුජ්ජුත්තරා, උපාලි ගෘහපති, ආනන්ද තෙරුන්.
මෙම කරුණු හෙවත් ඥාණ 4ටම පොදු ලක්ෂණ.
පුබ්බ යෝග - පෙරුම් පුරාගෙන ඒම
බාහුසමච්ච - දැනුම
දේසභාසා - භාෂා කීපයක් දැනීම
මේවාට අදාලව බොහෝ කොට නිතර නිතර කථාකිරීමක් නොහැගවෙයි. එය ක්‍රමාණූකූලව විය යුත්තකි. එසේ බොහෝ කොට කථා කරන්නේ නම් ධර්මයේ දැක්වෙන්නේ භස්සාරාමතා ගණයට වැටෙන්නේය.
නිදසුන - අංගුලිමාලව අනුසාසනී පටිභාරිය මගින් බුදුරජානන් වහන්සේ දමනය කලහ. එය අනෙකකින් කල නොහැක්කකි. "මම සිටියා නුබ සිටපන්" යන වාක්‍යය පමණක් දෙශනා කලහ.
එබඳු විධානයකින් හික්මුනු අංගුලිමාල තෙරුන් වහන්සේ මුවින් පිටවුනු "සථෝහං භගිණි...." ආදී වූ වචන කොතරම් බලවත් වූවාද අදද එම වචන පිරිත්තුලන් සෙත සලසන්නේය.
ඉහත දෙසුමේදී දැක්වූ කලල චිත්ත මුදු චිත්ත ආදී ලක්ෂණද ඉතාමත් යෝග්‍ය භාෂා ශෛලියක ලක්ෂණ සේ සඳහන් වේ.
කලල චිත්ත - අවස්ථාවට සුදුසු ලෙස සිත සකස් කිරීම.
මුදු චිත්ත - මළ ගෙදරකදී සංතෝෂ වීමට නොහැකි බව දැන අවස්ථාවට සුදුසු සේ කටයුතු කිරීම. ඒ අනුව බුදුන් වහන්සේ නිශ්ශබ්දතාවෙන්ද, ගාථා භාෂිතයෙන්ද, බසේ මුදු බව පෙන්වූ අවස්ථා ඇත. නූතනයේ ගීත තුලින්ද කරන්නට උත්සාහ ගනුයේ හිත් මොලොක් කිරීමයි.
 
ඒකංස ව්‍යාකරණීය - සෘජු පිළිතුරු දුන් අවස්ථා.
අජාසත් රජු සාමඤ්ඤ ඵල විමසූ විට ෂඩ් ශාස්තෘන් ඊට නොයෙකුත් අදාල නැති පිලිතුරු දුන් කල,
බුදුන් වහන්සේ රජුට කීවේ, "තමාගේ සේවකයෙක් සසර කලකිරී පැවිදිව රාජ මාලිගයට පැමිණි විට ඔබ කරන්නේ කුමක්දැයි ?"
රජු "මා වැද නමස්කාර කොට පිලිගන්නවා" යනුවෙන් පිලිතුරු දුනි. එයින් රජුගේ ප්‍රශ්නයටද පිලිතුරු ලැබුණි.
විභජ්ජ ව්‍යාකරණීය - බෙදා දැක්වීමෙන් පිලිතුරු දීම.
ප්‍රශ්නය - "ආත්මය සදා කාලිකද?"
බුදුරජානන් වහන්සේ මෙහිදී ආත්මය යන්නෙන් ආත්මය යන්නෙන් අරුත් කීපයක් අදහස් කරන නිසා ඔබ අදහස් කරන්නේ කුමක්ද කියා අසා එයට පිලිතුරු දෙයි.
පටිප්‍රච්ඡා ව්‍යාකරණීය - ප්‍රශණය අසන්නාගෙන්ම නැවත ප්‍රශ්ණ කොට පිලිතුරු ලබා ගැනීම.
නිදසුන් - දීඝ නිකාය පුරාම ඇත. මිලින්ද ප්‍රශ්ණය, කථාවත්ථුප්පකරණිය, කසීභාරද්වාජ සූත්‍රය, ධනිය ගොපාල සූත්‍රය, මංගල සූත්‍රය, පරාභව සූත්‍රය.
එබැවින් සංවාද ක්‍රමයම ඉතා සාර්ථක ක්‍රමයකි.
 
ථපනීය ව්‍යාකරනීය - පිළිතුරු නොදීසිටීමෙන් නිශ්ශබ්දව සිට ශ්‍රාවකයාටම අවබෝධකර ගැනීමට අවස්ථාව සැලසීමයි. නිශ්ශබ්දව සිටීම දඩුවම් ක්‍රමයේද සඳහන් වන තිණාවත්ථාරක නැවත නැවත යමක් ගැන කථා කිරීමෙන් ගැටළු මතුවේ නම් ඒවා වසා දැමීම ද කල හැකිය.
බුදුරජානන් වහන්සේගේ සංනිවේදනයේ ලක්ෂණ බොහෝ තැන්වලදී සඳහන් වෙයි.
නිදසුන -
1. අංගුත්තර නිකායේ එන එකදග්ග පාලියේ.
2. තවද මිහිරි හඬ ඇත්තන් අතර ප්‍රධානත්වය ලකුණිඨක භද්දිය තෙරුන් වෙත ලබාදී ඇත.
3. කුලපපසාදාකානං භික්ෂුනං යද්දිං කාලූදායි. ජනයාගේ සිත් පහදවන්නං අතර ප්‍රධාන තැන කාලූදායි තෙරුන්ටද
3. සංඛිතෙතන භාංසිතසස. කෙටියෙන් කී දෙය විස්තර කරන්නන්ගේ ප්‍රධාන තැන මහා කච්චායන තෙරුන්ටද ආදී වශයෙන් සංඉවේදනයේ හැකියාවන් බුදුන් වහන්සේ විසින් අගය කිරීමද "බෞද්ධ සංනිවේදනයේ" ඇති ලක්ෂණයකි.
සනිවේදනයේ බුදුරදුන්ටම ආවේනික වූ ඉතා අගනා ලෙස සකස් වූවක් බවට පත් වූයේ එය අවස්ථාවට උචිත ලෙස ගැලපුණු නිසාය. එනම් රෝගය පරීක්ෂා කොට බෙහෙත් නියම කිරීමක් බඳු ක්‍රමයකි. කිසි කලෙක උන් වහන්සේ කලින් සිතා සූදානම් වී කිසිවකට පිළිතුරු නුදුන්හ. මනෝ උපදේශනයද මෙයට සමානව සිදුවිය යුත්තකි. මනෝ රෝග හා උපදේශනයද දිය යුත්තේ ස්ථානයට හා පුද්ගල චරිත වලට අනුවය.
ඒවා මුලින් තීරනය කර කල හැකි නොවේ. එබැවින් ඒ ඒ පුද්ගලයාට දෙන මනෝ උපදේශනයන් ඔවුනොවුන්ට වෙනස් විය හැක. ඒවාට අළුත් අළුත් ක්‍රම නිර්මාණය කල හැකි විය යුතුයි. ඇතැම් විට එය අනාගතයට නොගැලපෙන්නක්ද විය හැකියි. ඒ කෙසේ වෙතත් එහි අරමුණ විය යුත්තේ එකකි. බුද්ධ චරිතය තුලද අපට එවැනි අවස්ථා කිහිපයක් හමු වෙයි.
1. කසී භාරද්වාජ බමුණාට කුඹුරක් මුල් කොට
2. සිඟාල ගෘහපතියාට දිසා වන්දනය මුල් කොට
3. කුම්භකාරට මැටි වලන් මුල් කොට
4. මාලා කරුවෙකුට මල් අරමුණු කොට
අපට මෙවැනි තැන් බොහොමයක් ත්‍රිපිටක සාහිත්‍ය තුලින් අධ්‍යනය කල හැකිය. ඒ සිඳු වීම් අනුකරණය මඟින් අපද මනෝ චිකිත්සාවට නව ශිල්ප ක්‍රම භාවිතා කිරීම සුදුසු බව පෙන්වයි.

පුණ්‍යානුමෝදනා
මිනිසාට මනෝ රෝග ඇති වීමට බලපාන ප්‍රධානතම සාධකය වන්නේ මරණයයි. මනුෂ්‍යය ඉතිහාසය තුල සියළුම ආගම්වල මෙය සාකච්ඡාවට බඳුන් වූවකි. මෙය පුණ්‍යානුමෝදනා පිංකමට ප්‍රධානතම හේතුවයි. ආසියාකරයේ බහුල වශයෙන් භාවිතා වෙයි. ජාතී, ජරා, මරණ යන දුක් වලින් ප්‍රධාන දුකක් වන්නේ මරණයයි. වනචාරී යුගයේ සිටම පිළියමක් නොමැති ගැටළුවක් බවට පත් වී ඇත.
 
මරණයට පිළියමක් නොමැති බව පැවසෙයි.
1. බිලි පූජා වලටද මිනිසා යොමු වූයේ සිතේ මරණය නිසා හට ගන්නා ලද ශෝඛය තුනී කර ගැනීමටය.
2. තවද කෘතඤඥතා ගුණය වැඩි කර ගැනීමද මෙයින් අපේක්ෂිතය.
3. අතීතය අමතක නොකිරීමද මෙයින් ගම්‍ය වේ.
රටවල දියුණුවත් සමග මිනිසා වර්ථමාණයෙහි පමණක් ජීවත් වේ. ඔවුනට උදව් උපකාර කලවුන් ගැන පවා අමතක කරන ස්වභාවයක් ඇත. ඒ අනුව මළවුන් පිළිබඳ චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර තුල මිනිසාගේ තනිකම දුරු කිරීමද සිදු වෙයි. මිය ගිය අයවද තනි නොකරන ස්වභාවයක් මෙතුල ඇත.
මහායාන රටවල "බොන්" නමින් ප්‍රසිද්ධ උත්සවයක් ඇත. (චීනය, ජපානය, කොරියාව වැනි. ) මහායාන සූත්‍රයක් උල්ලම්භන නමින් ඇත. එනම් උල්ලම්භන > උබොන් > බොන් ලෙස මෙය සකස් වී ඇත.
උල්ලම්භන යනු එල්ලෙනවා යන අර්ථයයි. මෙය මළ ගිය අයට ආහාර දීමේ උත්සවයයි. මෙසේ පිංදීමෙන් මලගිය ඥාතීන් නරක උත්පත්තියකින් වැලකේ යැයි ඔවුන් විශ්වාස කරයි.
මළගිය ඇත්තන් වෙනුවෙන් කෙනෙකුගේ ජීවිතය බිලිදීම බුදුදහමට විරෝධී වේ. එයින් ඔවුන්ට කරන්නේ හානියකි. එබැවින් අතීතයේදී බිලිදීම වෙනුවට "පිෂ්ට පසු" යාගය ලෙස එම බිලිදෙන සත්වයා පිටි වලින් සාදා එය බිලි දුන්හ. බෞද්ධ සමීකරණ න්‍යාය පවතින න්‍යායන්ට අනුගත වීම මෙයින් අදහස් කරයි. බුදු දහමෙන් කරන්නේ පවතින ක්‍රමයන්ට අනුගත වීමකි. මේවා සියල්ල ශීල ඝනයට අයත් වේ. එනම් මිනිස් චර්යාවයි.
"සීල පරිභාවිතා සමාධි" සීලය සමාධියට හේතු වේ. බුදු දහමේ සමාධිය යනු මානසික ඒකාග්‍රතාවයි. සීලබ්බත පරාමාස නම් හොද නැති ඒවායි. එනම් යම් සීලයක් වෘතයක් නිසා මනස අවුල් වෙයි නම් ඒවා බුදු දහම බැහැර කරයි. එබැවින් මළවුන්ට පිං දීමේදී පිංකම් ඝනයට ලා සැලකිය යුතුවේ.
 
යන්ත්‍ර මන්ත්‍ර සෙත් කවි
හින්දු ආගමෙන් ලබා ගත් දේවල්ය. අශෝක යුගයෙන් පසු බුදු දහම විශාල ලෙස පිරිහුනි. ඉන් පසුව බලයට පත් වූයේ හින්දු රජවරුන්ය. එම් නිසා බෞද්ධ භික්ෂූන්ට හින්දු ආගමට අනුගත වීමට සිදු විය. එයින් පසු හින්දු චාරිත්‍ර බෙහෙවින් බුදු දහමට ඇතුල් විය. ඉහත කරුණු සමීකරණ න්‍යාය නම් වේ. තන්ත්‍රයානයේ පදනම වූයේද මෙයයි.
බුදු සමය
1. මුල් බුදු සමය
2. ථෙරවාදය
3. මාධ්‍යමික
4. යෝගාවචර
5. තන්ත්‍රයාන (ටිබෙට් සම්ප්‍රධාය )
මෙය බෙහෙවින් දියුණු වූයේ බලි, බිලි, යන්ත්‍ර මන්ත්‍ර තොවිල් ශාන්ති කර්ම බුදු සමය සමග ඈදා ගැනීම නිසාය. පසුව ඒවා මූලිකත්වයට පත් විය. මුල් බුදු සමයේදී මෙවා සීලය ලෙසින් තිබිණි. පසුව තන්ත්‍රයානික භික්ෂූන් වහන්සේලා ශාන්ති කර්ම කරන අය බවට පත් විය.
ඉන්දියාවට මුස්ලිම් ආක්‍රමන පැමිණීමත් සමග ආවේ සුළු පිරිසකි. (17 දෙනෙකු අසු පිටින් පැමිණ මුළු රාජ්‍යම අල්ලාගත් බව පැවසේ.) රජ මාලිගයේ ආරක්ෂාව ඉවත් කොට තන්ත්‍රයාණික භික්ෂූන් උදේ දවල් සවස සෙත් ශාන්ති කරමින් සිට ඇත.නැගෙනහිර ඉන්දියාවේ තන්ත්‍රයානික භික්ෂූන් වැඩිපුරම සිට ඇත. මොවුන් ඉතා ධනවත් අයයි. මෝගල් ආක්‍රමනයට එය හේතුවක් විය. ඔවුන් අතින් භාරතයේ පංසල් විශාල ලෙස විනාශ විය.
නිදසුන් - නැගෙනහිර භාරතයේ ඔරිස්සා ප්‍රාන්තයේ ලලිතගිරි, කණ්ඩගිරි, උදයගිරි යැයි පර්වත 3ක් විය.(එකක් අක්කර 25000/ 30000 පමණ විශාලය.)මෙහි විශාල වශයෙන් බෞද්ධ නටබුන් ඇත. ඒවායේ මල් ආසන යට විශාල වශයෙන් රන් රිදී මුතු මැනික් වටිනා දෙ සගවා තබා තිබී ඇත. දැන් මෙහි මිනිසුන් පදිංචි වී සිටී.
තන්ත්‍රයානය තුල ප්‍රඥා පාරමිතා සූත්‍රය ඉතා දීර්ඝය. එබැවින් මෙම භික්ෂූන්ද හින්දු ක්‍රමය අනුගමන කරමින් ප්‍රඥා පාරමිතා මන්ත්‍රයක් නිර්මාණය කර ඇත. "ඕම් මනිපද්මේ හුම්" වැනි මුළු සූත්‍රයම මෙය කියවූ විට කියැවෙන බව දක්වා ඇත.
ප්‍රඥා පාරමිතා දේව කාව්‍යයක්ද නිර්මාණය කලහ. එයට රූපයක්ද නිම විය. එම දේවතාවිය ලගට ගොස් ප්‍රඥා පාරමිතා මන්ත්‍රය කියවාපුද පූජා කලවිට ප්‍රඥා පාරමිතා සූත්‍රය කියවා අනුගමනය කල විට ලැබෙන සියළුම ප්‍රතිඵල ලැබෙන බව සඳහන්ය. අවලෝකිතේස්වර බොධිසත්ව ප්‍රතිමාවේ අත් 43ක් ඇත. ඒ සියල්ලටම ආභරන දී ඇත. එයි 3ක් හැර අනෙක් 40ම හින්දු දෙවි දේවතාවුන්ගේ අත්වල ඇති ඒවාය. අමිතාභ බුද්ධ ප්‍රතිමාවේ පපුවේ ඇති සවස්තික ලකුණද හින්දු ලකුණකි. එම ආභරන 43ට මන්ත්‍රද 43කි. ප්‍රතිපත්තිද 43කි. යන්ත්‍ර යනුවෙන් තව කොටසක් ඇති විය. තන්ත්‍ර යන්න බිහිවූයේ හොඳ පදනමකිනි. එහි අදහස නම්
"තන්‍යයතේ විස්තාර්යතෙ ඥණ මනෙනාති තන්ත්‍රඃ" ඥාණය පැතිරවීම යන අදහසයි.

මේ ලිපිය නිසා මම මගේ සියළු වැඩ දින දෙකකට පමණ නැවැත්තුවා. ඒත් මට සතුටුයි මට අවශ්‍ය ලෙස වැඩේ කෙරුනු නිසා. මින් ඔබට වැඩක් වේ යැයි සිතනවා.